Otwarty dostęp do prawnych baz danych we Włoszech

Włoska ustawa o swobodnym dostępie do dzieł naukowych

Zasady Open Access zostały ustanowione we Włoszech w dekrecie z mocą ustawy z dnia 8 sierpnia 2013 r., którego treść została przekształcona w ustawę ustawą nr 112 z 2013 r.

Art. 4 ust. 2 dekretu z mocą ustawy stanowi, że "osoby publiczne odpowiedzialne za dystrybucję lub zarządzanie finansowaniem badań naukowych przyjmują [...] środki niezbędne do promowania otwartego dostępu do wyników badań, które zostały sfinansowane w co najmniej pięćdziesięciu procentach ze środków publicznych, jeżeli wyniki te są przedstawione w artykułach opublikowanych w czasopismach naukowych, które ukazują się co najmniej dwa razy w roku". (NOA: słowa własne autora).

W dalszej części artykułu wyjaśniono, że wolny i otwarty dostęp może mieć miejsce w dwóch punktach:

• Kiedy wydawca po raz pierwszy publikuje
• Osiemnaście miesięcy od pierwszej publikacji w dziedzinie nauk ścisłych, technicznych i medycznych lub dwadzieścia cztery miesiące w dziedzinie nauk humanistycznych i społecznych, poprzez republikację w instytucjonalnych lub dyscyplinarnych archiwach elektronicznych.

Z tego artykułu można wyciągnąć trzy wnioski:

• Jest on skierowany zarówno do tych, którzy zarządzają finansowaniem badań naukowych, jak i do tych, którzy je rozdzielają, w tym do Ministerstwa Uniwersytetu i Badań Naukowych (Ministero dell'Università e della ricerca scientifica ),
• Otwarty dostęp jest ograniczony do pewnej typologii dokumentów: artykułów publikowanych w czasopismach naukowych, które ukazują się co najmniej dwa razy w roku,
• Podmiotom pozostawia się wybór pomiędzy dwoma środkami umożliwiającymi otwarty dostęp

W praktyce włoskie uniwersytety utworzyły własne instytucjonalne archiwa elektroniczne.

Włoska panorama zasobów otwartego dostępu w dziedzinie prawa

Włoskie ustawodawstwo jest swobodnie dostępne na stronach internetowych instytucji oraz na stronie Istituto Poligrafico e Zecca dello Stato (Instytutu Poligraficznego i Mennicy Państwowej), który od marca 2010 r. udostępnia bezpłatnie bazę danych o nazwie Normattiva. Normattiva umożliwia przeszukiwanie włoskiego korpusu legislacyjnego od 1946 roku do dnia dzisiejszego. Jest on aktualizowany godzinę po opublikowaniu aktu prawnego we włoskim dzienniku urzędowym (Gazzetta ufficiale). Państwowy Instytut Poligraficzny jest również odpowiedzialny za publikację Gazzetta ufficiale w wersji elektronicznej ze skutkiem prawnym.

Najbardziej znaną wyszukiwarką informacji prawnej we Włoszech jest InfoLEGES, która zawiera cyfrową bazę danych prawnych stworzoną we współpracy z I.T.T.I.G., Istituto di teoria e tecniche dell'informazione giuridica (Instytut Teorii i Techniki Informacji Prawnej) przy C.N.R., Consiglio Nazionale delle Ricerche (Narodowa Rada ds. Badań Naukowych).

I.T.T.I.G. jest instytucją, która historycznie jest odpowiedzialna za udostępnianie danych prawnych we Włoszech, od 1970 roku, poprzez archiwum DO.GI., Dottrina Giuridica (Doktryna Prawna). Archiwum DO.GI. stanowi jedno z najczęściej wykorzystywanych źródeł do badań cyfrowych doktryny prawnej we włoskiej krajowej panoramie prawnej. Archiwum jest bibliograficzną bazą danych, która oferuje: streszczenia artykułów opublikowanych w 250 włoskich czasopismach prawniczych, z adnotacjami o orzeczeniach, przeglądach prasy, komentarzach do aktów prawnych, sprawozdaniach z kolokwiów, recenzjach krytycznych. Wśród udostępnionych danych znajdują się: odniesienia bibliograficzne do każdego artykułu oraz odniesienia do źródeł legislacyjnych i orzeczniczych cytowanych w artykule. Ponadto wiele czasopism znajdujących się w bazie danych to czasopisma wykorzystywane w krajowym programie ewaluacji działalności naukowo-badawczej (VQR - Progetto di Valutazione della Qualità della Ricerca - Projekt Ewaluacji Jakości Badań).

W ostatnich latach i do maja 2015 roku baza DO.GI. była dostępna wyłącznie w ramach płatnej subskrypcji, choć symbolicznej, gdyż projekt opierał się na współpracy wielu partnerów, zarówno instytucjonalnych, jak i akademickich. Jest on obecnie całkowicie bezpłatny i dostępny do wglądu na stronie internetowej I.T.T.I.G.

Liczba pobrań tekstów z baz danych nie może być sama w sobie traktowana jako wskaźnik bibliometryczny. Jeśli jednak spojrzymy na statystyki dotyczące wykorzystania bazy danych na Università cattolica del Sacro Cuore w Mediolanie, możemy zauważyć, że od maja 2015 r., kiedy baza danych została udostępniona bezpłatnie, liczba pobrań plików bazy danych wzrosła o 25% w porównaniu ze średnią z poprzednich trzech lat.

Należy również przypomnieć, że te pobrane pliki mają wartość propedeutyczną dla badań naukowych, ponieważ oferują jedynie dane bibliograficzne oraz odniesienia do orzecznictwa i prawodawstwa. Teksty cytowanych artykułów należy nadal wyszukiwać w pełnotekstowych bazach danych lub w bibliotece w wersji papierowej. Wreszcie, przytoczone dane dotyczą korzystania z tej bazy danych przez Universitta cattolica del Sacro Cuore w Mediolanie, ponieważ statystyki dotyczące wolnego dostępu, bezpośrednio ze strony I.T.T.I.G., nie są dostępne. Biorąc to wszystko pod uwagę, interesujący jest jednak wzrost wykorzystania zasobów, gdy stały się one ogólnodostępne.

Inną bazą danych udostępniającą dane bibliograficzne włoskich czasopism prawniczych w wolnym dostępie jest ESSPER (Associazione ESSPER - Periodici italiani di economia, scienze sociali e storia, Stowarzyszenie ESSPER - Włoskie czasopisma ekonomiczne, społeczne i historyczne) zarządzana przez Bibliotekę "Mario Rostoni" Uniwersytetu Carlo Cattaneo L.I.U.C. w Castellanza. Jeśli spojrzymy na średnią z ostatnich czterech lat statystyk dziesięciu najczęściej konsultowanych czasopism z branży prawniczej obecnych w bazie danych i porównamy ją z wykorzystaniem bazy danych DO.GI, różnica pozostaje wyraźnie na korzyść tej ostatniej.

Można zatem stwierdzić, że nawet jeśli przez długi okres czasu baza DO.GI. nie była dostępna w otwartym dostępie, to zawsze była bazą referencyjną dla badań bibliograficznych włoskiej doktryny prawnej, a tym bardziej jest nią teraz, gdy powróciła do otwartego dostępu.